İstanbul Üsküdar'daki Saraylar

İstanbul ili Üsküdar ilçesi Beylerbeyi’nde bulunan Beylerbeyi Sarayı’nın bulunduğu yer ve arkasındaki geniş alanlar tarihte İstavroz Bahçeleri ismi ile tanınıyordu. İstanbul’un fethinden XIX. yüzyılın başlarına kadar geçen süre içerisinde İstavroz Bahçeleri şehrin önde gelen mesire yerlerinden birisi idi. Fatih Sultan Mehmet bu geniş araziyi Mir-i Alem’e temlik etmiş sonra da bu arazi vereseden geri alınmış ve Emlak-ı Hümayun’a katılmıştır.

Evliya Çelebi, Seyahatname'sinde bu sarayın adını Üsküdar'ın ünlü sarayları arasında zikretmiştir. Fakat yerini belirtmemiştir. Sarayın 1645 tarihlerinde yapıldığı sanılmaktadır.

İstanbul ili Üsküdar ilçesinde, Harem ile Salacak iskeleleri arasında bulunan bu saraydan günümüze hiçbir iz gelememiştir. İstanbul’un fethinden sonra yapılmış olan Eski Saray ve Topkapı Sarayından sonra Osmanlıların yapmış olduğu üçüncü büyük saraydır.

Defterdar Bahçesi diye ünlü bahçenin içinde idi. Salacak sırtlarında olduğu sanılmaktadır. Saray Defterdar Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır.

Saray, Küçük İhsaniye'de, İhsaniye İskelesi Sokağı üzerinde veya civarında idi. Hatice Sultan Sarayı, Üsküdar Sarayı'nın yerinde veya bahçesinde bulunuyordu. Bu sarayın, Üsküdar Sarayı'nın bir bölümü olması olasılığı da vardır.

İstanbul ili Üsküdar ilçesi, Kandilli’de Akıntıburnu’nun sırtlarındaki düzlükte bulunan bu saray, Sultan Abdülmecit’in kız kardeşi Sultan II. Mahmut’un kızı, Tophane Müşiri Mehmet Ali Paşa’nın eşi Adile Sultan (1826–1899) adına Abdülmecit tarafından 1876’da yaptırılmıştır. Sarayın bulunduğu alan Sultan Abdülmecit tarafından Tophane Müşiri Halil Paşa’dan satın alınmış, buradaki konak yıktırılmış ve Sarkis Balyan tarafından bu saray yaptırılmıştır.

Sarayın Doğancılar Meydanı civarında olduğu sanılmaktadır. Evliya Çelebi, "Ak Mehmet Paşa Sarayı"nın Üsküdar'ın en görkemli yapılarından biri olduğunu belirtmiştir. Çelebi, Paşa'nın yakın dostu olup onun Azak Kalesi Muhafızlığı sırasında kendisine misaŞr olmuştur.

Üsküdar'da bu ismi taşıyan semtte, padişahlara mahsus bir saraydı. Bizzat sefere çıkmayan hükümdarların, sefere çıkan orduyu şehir dışından uğurlaması eski bir devlet an'anesi idi.

Saray, Salacak sahillerinde, Salacak İskele Sokağı'nın sağ tarafındaki yüksek set üzerinde idi. Yeri için Silâhtar Mustafa Paşa Çeşmesi bahsine bakınız.

Evliya Çelebi, büyük eserinde bu saraydan sadece "Hanzâde Sultan Sarayı" diye bahseder. Fındıklılı Mehmed Ağa'nın (1658-1724) Silâhdar Tarihi, adı ile bilinen eserinde ise sarayın bir yalı olduğu ve Üsküdar'ın Kuzguncuk tarafında bulunduğu yazılıdır.

Mimar Sinan yapısı olduğu tahmin edilen bu saray, Doğancılar Camii'nin kuzeyinde ve bugünkü Üsküdar İtfaiyesi'nin bulunduğu yerde idi. Evliya Çelebi, bu saraydan "Doğancılar yakınında Hacı Paşa Sarayı" diye söz eder.