Aziz Tryphonos Kilisesi
İznik Yenişehir Kapısı’na giden Atatürk Caddesi’nin sağ tarafında bulunan H. Tryphon Kilisesi XI. yüzyıldan sonra İznik Bizans İmparatoru II. Thedoros Laskaris (1255-1256) tarafından yanındaki bir felsefe okulu ve kütüphane ile birlikte yaptırılmıştır.
Günümüze çok harap bir durumda gelebilen bu yapıyı Prof. Dr. Semavi Eyice plan tipi, duvar tekniği özelliklerine dayanarak XI.-XIII. yüzyıllar arasına tarihlendirmiştir. Prof. Dr. J. B. Papadopoulos kilisenin daha önceki bir yapı üzerine Bizans döneminde yapıldığını ileri sürmüştür. Duvarlarda kullanılan tuğlaların İznik surlarından 1204-1222 yıllarında yenilenen bölümleri ile aynı olduğunu, mermer bezemelerin ise XIII. yüzyılın başlarına ait özellikleri taşıdığını belirtmiştir.
Prof. Dr. Semavi Eyice ile Prof. Dr. Oktay Aslanapa 1964 yılında burada kısa süreli bir kurtarma kazısı yapmışlardır. Yapılan kazı sonucunda kilisenin 2.50 m. yüksekliğinde duvarları ortaya çıkarılmış ve 22.50x19.50 m. ölçüsünde dikdörtgen planlı bazilika tipinde olduğunu ortaya koymuşlardır. Batı duvarındaki 2.40 m. genişliğindeki ana girişin iki yanında tuğla süslemeli birer yarım kubbeli niş bulunmaktadır. Ana girişten sonra gelen narteks, kuzey-güney yönünde uzanmakta olup, tuğla örgülü yuvarlak iki kemer narteksi üç bölüme ayırmıştır. Bunun ortasındaki dikdörtgen söveli bir kapı ile naosa, iki yandaki kapılarla da yan neflere girilmektedir. Naos (ibadet mekanı) 3.00 m. genişliğinde bema ve apsitle sona ermektedir. Bunların yanlarında da küçük mekanlar bulunmaktadır. Haç planlı ana mekan dört geniş kemerin taşıdığı 6.00 m. genişliğinde bir kubbe ile örtülmüştür. Bunun dışında kalan bölümler çapraz tonozlarla örtülmüştür.
Kilisenin duvarlarında bir sıra kırma taş, birkaç sıra tuğla dizisinden oluşan bir örgü görülmektedir. Temellerde kullanılan bloklar ise kilise yakınındaki Roma tiyatrosundan getirilmiştir. Ayrıca kilise kalıntılarının çevresinde de granit sütun parçaları, geometrik desenli taban mozaik parçaları ve çeşitli bezeme elemanlarına rastlanmaktadır.
Günümüze çok harap bir durumda gelebilen bu yapıyı Prof. Dr. Semavi Eyice plan tipi, duvar tekniği özelliklerine dayanarak XI.-XIII. yüzyıllar arasına tarihlendirmiştir. Prof. Dr. J. B. Papadopoulos kilisenin daha önceki bir yapı üzerine Bizans döneminde yapıldığını ileri sürmüştür. Duvarlarda kullanılan tuğlaların İznik surlarından 1204-1222 yıllarında yenilenen bölümleri ile aynı olduğunu, mermer bezemelerin ise XIII. yüzyılın başlarına ait özellikleri taşıdığını belirtmiştir.
Prof. Dr. Semavi Eyice ile Prof. Dr. Oktay Aslanapa 1964 yılında burada kısa süreli bir kurtarma kazısı yapmışlardır. Yapılan kazı sonucunda kilisenin 2.50 m. yüksekliğinde duvarları ortaya çıkarılmış ve 22.50x19.50 m. ölçüsünde dikdörtgen planlı bazilika tipinde olduğunu ortaya koymuşlardır. Batı duvarındaki 2.40 m. genişliğindeki ana girişin iki yanında tuğla süslemeli birer yarım kubbeli niş bulunmaktadır. Ana girişten sonra gelen narteks, kuzey-güney yönünde uzanmakta olup, tuğla örgülü yuvarlak iki kemer narteksi üç bölüme ayırmıştır. Bunun ortasındaki dikdörtgen söveli bir kapı ile naosa, iki yandaki kapılarla da yan neflere girilmektedir. Naos (ibadet mekanı) 3.00 m. genişliğinde bema ve apsitle sona ermektedir. Bunların yanlarında da küçük mekanlar bulunmaktadır. Haç planlı ana mekan dört geniş kemerin taşıdığı 6.00 m. genişliğinde bir kubbe ile örtülmüştür. Bunun dışında kalan bölümler çapraz tonozlarla örtülmüştür.
Kilisenin duvarlarında bir sıra kırma taş, birkaç sıra tuğla dizisinden oluşan bir örgü görülmektedir. Temellerde kullanılan bloklar ise kilise yakınındaki Roma tiyatrosundan getirilmiştir. Ayrıca kilise kalıntılarının çevresinde de granit sütun parçaları, geometrik desenli taban mozaik parçaları ve çeşitli bezeme elemanlarına rastlanmaktadır.