Bitlis Ahlat'daki Kümbetler

Ahlat kümbetleri içerisinde en ilgi çekeni olanıdır. Sütunlar ve kemerlerle binaya doğru açılan silindirik gövdesi kare kaide üzerine oturtulmuştur. Dışarı doğru taşan konik külahı ve süslemesi ile diğer kümbetlerden oldukça farklıdır.

Bu kümbet harabe şehir yolu üzerinde bulunmaktadır. Kitabesi Rus harbinde kırıldığı için yapılış tarihi kesin olar bilinmemektedir. Mimari özelliklerinden yola çıkılarak 14. Yüzyıla ait olduğu düşünülmektedir. Kare planlı ana mekanın önünde, duvarları kademeli olarak yükselen bir kısım bulunmaktadır. Biçim özelliği olarak diğer kümbetlere benzemektedir.

İki kümbet yanyanadır, büyük kümbet Akkoyunlulardan Bugatay Aka ile Şirin Hatun’a küçük kümbet ise Esen Tekin Hatun’a aittir. Güney ve Batı cephesindeki kitabelerde, 1280 tarihinde yapıldığı yazılıdır.

Ahlat kümbetlerinin en süslüsüdür. Üzerindeki yazıta göre Karakoyunlu Emir Ali,kızı Erzen Hatun için 1396-1397’de yaptırmıştır. Kümbet iki katlı olup altta kabirler, üstte ise türbedarların beklemesine ve duaya mahsus yer bulunmaktadır.

İkikubbe mahallesine adını veren iki kümbetten eski Ahlat’a yakın olanıdır. Çifte Kümbetin küçük olanıdır. Bu kümbetin kitabesinden anlaşıldığına göre 1279’da ölen Bugatay Aka’nın oğlu Hüseyin Timur ile 1280’de ölen Hüseyin Aka’nın kızı Esen Tekin Hatun için yaptırılmıştır.

Çifte kümbetlerden doğudaki ve büyük olanıdır. Pencerelerin ve taç kapının üstünde dört yazıt yer almaktadır. Bu yazıtlara göre kümbet 1281 yılında ölen Bugatay Aka ve Şirin Hatun için yapılmıştır.

Meydanlık mezarlığının güneyinde, Van gölüne oldukça yakın bir yerdedir. Ahlat kümbetlerinin en büyüğü olduğu için “Ulu Kümbet”de denilmektedir. Kitabesi olmadığı için yapılış tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Diğer Selçuklu kümbetleri gibi iki katlıdır. Alt kat mezar, üst kat ise mescit olarak yapılmıştır.

Ahlat’ın İkikubbe Mahallesinde Çifte Kümbet’in yüz metre kadar güneyinde yer almaktadır. Halk arasında “Keşiş” yada “Tek Kümbet” diye anılır. Ahlat’ın en yalın yapıtıdır. Kitabesi olmadığı için, kimin için ve ne zaman yapıldığı bilinmemektedir.

Taht-ı Süleyman mahallesinde bulunan bu kümbet , Ulu Kümbet’ten sonra Ahlat’ın en önemli ve en büyük kümbetidir. Büyük Emir Hüsameddin Hasan Aka b. Mahmud adına Ulu Kümbet’in sadeleştirilmiş bir benzeri olarak yapılmıştır.

Taht-ı Süleyman Mahallesinde, Hasan Padişah Kümbeti’nin batısında bahçeler içinde yer alır. Kitabesi olmayan bu kümbet muhtemelen XIII. asrın son çeyreğinde inşa edilmiştir.

İkikubbe Mahallesinde ana yolun kenarındaki bu kümbet 1967’de hemen hemen bütünüyle onarılmıştır. Tek katlı kümbetin alt kısmı, toprak seviyesinden oldukça aşağıdadır. Kare planlı kümbet içten kubbe, dıştan piramidal külahla örtülüdür.