Sokullu Külliyesi

Havsa’da Sokollu Mehmet Paşa cami, medrese, imaret, çifte hamam, dergâh, köprü ve arastadan oluşan bir külliyeyi 1577-1578 yıllarında yaptırmıştır. Bunlar Mimar Sinan’ın eserleridir. Ancak günümüze yalnızca cami, hamam ve cami avlusunda bulunan ve ne olduğu tam olarak anlaşılamayan, içerisinde ocak ve niş bulunan bir duvar gelebilmiştir. Ayrıca bu külliyeye sonraki dönemlerde bir de çeşme eklenmiştir.  

Külliyenin kitabesi tam olarak okunamamıştır. Bununla beraber Evliya Çelebi ile Kâtip Çelebi’nin verdikleri tarihlerde Mimar Sinan Selimiye Külliyesi’nin yapımı için sürekli Edirne’ye gidiyordu. Bu arada Havsa Sokulu Külliyesinin yapımına da başlamış olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca Prof. Dr. Ara Altun ile Tülay Reyhanlı cami avlusunda bulunan hazirede 1604, 1704, 1738 tarihli mezar taşlarının bulunduğuna işaret etmişlerdir.  

Sokollu Camisi kare planlı, tek kubbeli bir yapıdır. Önünde son cemaat yeri bulunan sade bir yapı olmasına karşılık külliyenin tümünün görkemli bir görünümü vardır. Cami son yıllarda, özellikle üst örtüsü tamamen yenilenircesine onarılmıştır. Son cemaat yerindeki izlerden anlaşıldığına göre, birbirlerine kemerlerle bağlanan üç kubbeli bir mekan idi. Camiye giriş mukarnaslı kitabeli bir kapıdandır. Caminin kitabesi kısmen okunabilmiştir. Bu kitabe XVI. yüzyıl Osmanlı şairlerinden Azmi’ye aittir.  

Kitabe: 

Hazret-i paşa-yi dindar u…. .  

Devlet ü……. Müstedan 

Oglı üçün…….  

Eyledi bir misli ü mânendi yok âli makâm 

!Azmi-yi dâ!i görüb anı dedi tarihini: 

Sâhibine………. dârü’s-selâm 

Kaş kemerli bu girişin üzerinde bir de mahfil bulunuyordu. Caminin ibadet mekanı birkaç sıra mukarnastan sonra tromplu bir kubbe ile örtülü idi. Ayrıca her cephedeki üç katlı pencereler ile iç mekan son derece mükemmel aydınlatılmıştır. Alt kattaki pencerelerin ortasına da kapaklı dolaplar yerleştirilmişti.  

Mihrap mermerden olup, iki yanında iki burmalı sütun ile sınırlandırılmıştı. Mihrap nişinin üzerine çarkıfelek motifli rozetler yerleştirilmişti. Ayrıca bir palmet ile sınırlanan bu nişin üzerine de Kuran’dan alınma bir ayet yerleştirilmişti. Minberi ise mermerden olup son derece sade idi. Yapı topluluğu kesme taştan yapılmış yer yer sövelerde mermerler kullanılmıştır.  

Son cemaat yerinin yanında kare kaideli yuvarlak gövdeli, tek şerefeli minaresi bulunmaktadır.  

Dua Kubbesi:

Sokollu Külliyesinin arastasının ortasında cami ile kervansarayı birbirinden ayıran bir dua kubbesi bulunmaktadır. Bu dua kubbesi Fütüvvet tarikatı ve esnaf loncaları ile bağlantılıdır. Burada tarih boyunca önemli merasimler yapılmakta idi.  

Dört ayağın birbirlerine sivri kemerlerle bağlandığı dua kubbesinin üst örtüsüne pandantiflerle geçilmektedir. Havsa’daki kuzey-güney yolunun ortasında adeta bir eyvan şeklindedir. Bu bölüm cami avlusuna ve kervansaray arasında bağlantıyı sağlamaktadır. Her iki yöndeki kaş kemerli iki renkli taştan yapılmış girişlerin yanında birer kemerli niş de bulunmaktadır.  

Hamam: 

Sokollu Külliyesinin bir bölümünü oluşturan hamam cami ile birlikte 1576-1577 yıllarında yapılmıştır.  

Osmanlı mimarisinde çifte hamam plan düzenindeki bu hamam, kadınlar ve erkekler bölümünden meydana gelmektedir. Hamamın erkekler bölümüne çarşı içerisindeki sokakta iki sütunlu bir revaktan girilmektedir. Hamamın giriş kapısı sokak seviyesinin biraz üstünde olduğundan buraya birkaç basamakla çıkılmaktadır.  

Kare planlı, tromplu bir kubbe ile örtülü olan soğukluk kısmı harap durumdadır. Duvarlarında nişler bulunan soğukluktan hamamın diğer bölümlerine geçilmektedir. Günümüze gelen kalıntılardan halvet bölümünün mermer kaplı olduğu anlaşılmaktadır.  

Kadınlar kısmı depo olarak kullanılmıştır. Bu bölüm erkekler kısmı ile aynı plan düzenindedir. Bu bölüme kuzey yönündeki sokaktan girilmektedir. Soğukluk kısmı iki yana küçük eyvanlarla açılmış ve üzeri basık bir kubbe ile örtülmüştür. Bu bölümden halvet hücrelerine iki ayrı kapıdan girilmektedir.  

Hamamın arakasında küçük kubbeli ve tonoz örtülü su deposu ile külhana ait olması gereken bazı bölümlerin izleri görülmektedir.  

Hamamda soğukluklarda kesme taş kullanılmıştır. Kadınlar kısmının soğukluk ve sıcaklık bölümleri moloz taştan yapılmıştır. Kemerlerde ve ara bölmelerin geçişlerinde de tuğlalara yer verilmiştir.  

Dergâh:

Sokollu Külliyesinin cami avlusunun kuzeydoğusunda bulunan dergâhtan yalnızca mihrap duvarı ve mihrabın çıkıntısı günümüze ulaşabilmiştir. Dergâhın hangi tarikata ait olduğu anlaşılamamaktadır. Prof. Dr. Ara Altun ve Tülay Reyhanlı bu bölümün bir süre mescit olarak kullanıldığını belirtmişlerdir. Onlardan öğrenildiğine göre, dergâhın batıdan bir girişi ve girişin iki yanında da biri mihraplı olmak üzere iki ayrı bölümden meydana gelmiştir.  

Kervansaray: 

Sokollu Mehmet Paşa Kervansarayı, Sokollu Külliyesi ile birlikte 1576-1577 yıllarında yapılmıştır. Bu yapı günümüze gelememiştir. Sokollu Mehmet Paşa vakfiyesinden ve Evliya Çelebi ile Kâtip Çelebi’den öğrenildiğine göre külliyenin biri kervansaray olmak üzere iki hanı bulunuyordu. Ayrıca Mimar Sinan’ın yapmış olduğu eserleri belirten tezkirelerde de buradaki bir kervansaraydan söz edilmektedir.  

Günümüzde bunlara ait hücrelerden bazı kalıntılar külliyenin batısında dikkati çekmektedir. Kervansaray Sokollu Mehmet Paşa Camisi ile Dua Kubbesi aracılığı ile birleştirilmişti.  

Evliya Çelebi’nin Havsa Hatun Hanı diye sözünü ettiği hanın yeri de kesinlik kazanamamıştır.  

İmaret:

Sokollu Mehmet Paşa Külliyesi ile birlikte 1576-1577 yıllarında yapılan imaretten herhangi bir kalıntı günümüze ulaşamamıştır. Ayrıca imaretin külliyenin neresinde yer aldığı da kesin olarak bilinmemektedir. Sokollu Camisi’nin yanındaki bazı duvar kalıntılarının buna ait olduğu düşünülmekle beraber bu da kesin değildir. Buradaki İlköğretim okulunun temellerinde bulunan kalıntıların da imaretle bağlantılı olması muhtemeldir.  

Çeşme:

Sokollu Mehmet Paşa Külliyesinin köşesinde yer alan çeşme 1778-1779’da Sultan I. Abdülhamid tarafından yaptırılmıştır.  

Üç cepheli olan bu çeşme geniş saçaklı olup, üzeri küçük kubbecikli barok üsluptadır.