Şırnak'ın Coğrafi Yapısı

1-KONUM : Şırnak ili topraklarının batı kesimi,Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Dicle bölümünde yer alır.Öteki yarısı da Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içinde kalan ilin,toplam alanı 7.172 Km2 dir.İl batıda Mardin,kuzeyde Siirt,kuzey doğuda Hakkari illeri,güneyde de Irak ve Suriye ile çevrilidir.Şırnak Merkez İlçe dışında 6 ilçe,5 bucak,243 köyü bulunmaktadır.Eskiden Siirt iline bağlı ilçe iken,16 mayıs 1990 tarihli 3647 sayılı yasa uyarınca Türkiye nin 73.ili olmuştur.Güney yönünde Suriye ve Irak topraklarıyla sınırlanan ilin doğu ve kuzey doğusunu dağlar (Cudi,Namaz,Gabar).batı ve güney batısını düzlükler kaplar.Namaz dağının yamaçlarına kurulan ilin denizden yüksekliği 1350 metredir. 2-YÜZEY ŞEKİLLERİ : Batı ve güney kesimindeki bazı düzlükler dışında,ilin büyük bölümü akarsular tarafından derince yarılarak plato alanlarına dönüştürülmüştür.Dağlık kesimlerde güneydoğu toroslar sistemine bağlı yüksek kütleler vardır.Yer yer 3000 metreyi aşan bu dağlar üzerin-deki doruklar.Kuzeydoğudaki Karacadağ (3275 m) ve doğudaki Altın Dağı dır.(3358 m)Çok yüksek olmamakla birlikte ilin dağları arasında Cudi dağının özel bir yeri vardır.İslam inancına göre Tufan dan sonra Nuh un Gemisinin indiği Cudi dağı Şırnak kentinin güneyindedir.İlin en yüksek noktası,Altın Dağının 3358 m ye ulaşan doruğudur.Yazın gür çayırlarla kaplanan faraşin yaylası gibi yüksek düzlükler hayvancılık,Silopi,Cizre ve İdil yörelerindeki alçak düzlükler ise bitkisel üretim açısından önem taşır.Şırnak ile Silopi arasında efsaneye konu olan kutsal sayılan dağ,Doğu Anadolu ve Güneydoğu Bölgelerinin komşu olduğu bir kesimde yer alan dağın yüksekliği 2114 m dir.Mezozoik (İkinci) zamana (Y.225-65 Milyon yıl önce) ait tortul kütlelerin üstünde yükselen Cudi dağı,daha genç kalkerlerden oluşmuştur.Cudi dağının doğu kesiminden geçen doğubatı doğrultulu kırık (Fay) çizgisi bu kesime oldukça sarp ve engebeli bir görünüm verir.Dağ Güneye doğru alçalır. Batısı,Dicle ırmağının küçük bir kolu olan kızılsu tarafından derince yarılmıştır.Şırnak ile Cizre arasındaki ulaşım açısından önemli bir boğaz vadisi dağın batı sınırıdır.Kasrik boğazı,Dicle ye dökülen suların yardığı Antesedan yarma vadidir.Yarı kurak bir iklim bölgesi içinde bulunmasına karşın,yükselti nedeniyle 600 mm nin biraz üzerinde yağış alır.Bu nedenle özellikle 1500-2000 metre dolaylarında seyrek meşe ve ardıç toplulukları dikkati çeker.Ormanlık alanlar daha çok kuzey yamacındadır.Cudi dağı efsanelere konu olmuş,yöre halkınca kutsal sayılan bir dağdır.Nuh Peygamberin gemisinin tufandan sonra bu dağın doruğunda karaya oturduğu söylenir Yeryüzü şekilleri bakımından dağlık alanların çok yer kapladığı ilde,Hakkari dağlarının batısında yer alan faraşin ve Nordüz platosunun (Bir kısmı) ayrıca diğer Cizre-Silopi ve İdil düzlükleri de bir plato alanlarıdır.Faraşin platosu yer yer sulak otlakların varlığı nedeniyle hayvancılık için önemlidir.Kışların uzun ve sert geçmesi faraşin platosunda yerleşmeyi engeller. Yazları sıcak ve kurak geçen Cizre,Silopi ve İdil platolarında genelde tahıl,pamuk,mercimek gibi tarımsal ürün yetiştirilir.GAP projesi kapsamına alınan bu platolarda verim ve çeşit artacaktır. Sulamanın yanında ikinci sorun bu platoluk alanların özellikle Cizre ve Nusaybin arası düzlüklerin taşlık olmasıdır.Güneyinde sıcak kütlelerin etkisinde kalan Cizre ve Silopi düzlüklerinde sulama tarım için en önemli problemlerden biridir. 3-İKLİM : Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde toprakları bulunan ilde hayat şartlarını güçleştiren en önemli faktör iklimdir.Çok genel çizgileriyle ele alınırsa,Doğu Anadolu ikliminin birbirine karşıt iki hava kütlesi etkisinin belirdiği görülür.Bunlardan birisi,bölgeyi özellikle kış aylarında etkisi altında bulunduran,buna karşılık yaz aylarında kuzeye çekilen soğuk kuru hava kütlesidir.Sibirya-İskandinavya üzerinde bu karasal hava kütlesi Kasım-Mayıs döneminde etki alanını genişletir.Kuzeydoğu,güneybatı yönlü bir eksen boyunca Türkiye nin Doğu bölgelerini kış şartlarına hazırlar,Şırnak ilinin iklimini belirlerken ilin bulunduğu bölgelere göre değerlendirmek gerekir. 1-Doğu Anadolu bölgesinde kalan kısımda kışlar serttir.Kuzeyden gelen soğuk havalar kışın bu yörenin sert ve karlı geçmesini sağlar.Kar yağışı Güneydoğu Anadolu Bölgesinin sınırına kadar devam eder.Karla örtülü gün sayısı,dolu ve sisli gün sayısı güney bölümüne göre fazladır. 2-Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde kalan kısmında kışlar daha ılık,fakat yazın buralar aşırı sıcak geçmektedir.Örneğin Cizre de en soğuk ay ortalaması 6 C ,en sıcak ay ortalaması 33.7.C dir.Bu kentte bu güne değin ölçülen en düşük sıcaklık –9 C (18 OCAK 1973).Kışın en yüksek sıcaklık 48 C dir.(17TEMMUZ 1978).Kışın kuzeyden gelen soğuk havalar güneyden gelen ılık hava ile karşılaşır.Karşılaşan hava yoğunluğu az olanın yukarı çıkması sonucu yağış ve sisin oluşmasına sebep olur.Sis olayının en güzel örneği kasrik boğazı civarında görülür.Kış aşlarında yaklaşık 25 gün sislidir.Yağışlar kışın kar,ilkbahar da yağmur,sonbahar ve yaz aylarında ise çok az yağış düşer.Güneydoğu Anadolu Bölgesinde kalan kısmında,Mardin eğişinden burulara kadar sokulan Akdeniz iklimini görmek mümkündür.Pamuk,Zakkum ve Zeytin bunun en büyük kanıtıdır.Yaz aylarında dağ ile vadilerde,dağ ve vadi meltemleri görülür.Şırnak Merkez ilçenin bulunduğu yere Cudi dağından esen meltemler gecenin serin geçmesini sağlar.Kuzey yarımkürede,evlerin güney yamaca bakması,ilimizde de aynı olması sıcaklıktan fazla yararlanmasını sağlar.Yağış kışın kar,ilkbaharda yağmurdur.İlkbahar sonlarında havanın aniden ısınıp yükselmesi,özellikle Mayıs aylarında dolu tipi yağışların görülmesine sebep olur.Ortalama sıcaklık 19 C ,ortalama açık günlerin sayısı 169 C ,ortalama yağış miktarı 712 mm olduğu görülür.Güneyde karla kaplı olduğu gün 0.8 gün iken,kuzeyde bu artar.Kar kalınlığının ortalama,yükseklerde 1.5 metreye kadar çıktığı görülür. 4-DOĞAL BİTKİ ÖRTÜSÜ : İklimin karasal olması doğal bitki örtüsü üzerinde etkili olmuştur Mevsim içindeki yağışların az olması,doğal bitki örtüsünün step (Bozkır) olmasına neden olmuştur.Stepler ilkbahar yağışlarıyla ortaya çıkar,yaz sıcaklıkları ile kaybolur.Bozkırlar küçükbaş hayvancılık için önemlidir.Yükseklerde,özellikle Beytüşşebap ve Uludere civarında bulunan dağların yüksek yerlerinde alpin çayırları bulunur.Faraşin yaylası bu açıdan önemlidir.Bozkır alanlarının olmadığı yerlerde,özellikle dağların yüksek yamaçlarında yer yer bozuk karakterli meşelikleri görmek mümkündür.Daha önceleri meşe ormanlarıyla kaplı olan dağlar;kışın sert geçmesi,köylüler tarafından ormanların yakacak odun temini olarak kullanılması,meşelerin bozulmasına sebep olmuştur.Meşe ağaçlarının dışında yükseklerde ardıç ağaç toplulukları görülür,ardıçlar dayanıklı ve düz yapılı olduğundan evlerin tavanlarında kullanılmıştır.İli saran dağların yamaçlarında bıttım denilen yabani fıstıkları görmek mümkündür. Bıttımların (Yabani Fıstık) aşılanıp geliştirilmesiyle elde edilen fıstığın özel bir yeri olması bıttımların korunup çoğaltılmasına neden olmaktadır.Akdeniz ikliminin görüldüğü sınırlı alanda akarsu kenarlarında zakkumlar görülür. 5-AKARSULAR : İlin suları Dicle ırmağında toplanır.İl topraklarını kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda kesen Dicle,Cizre yi geçtikten sonra bir sürede Türkiye Suriye sınırını çizer.Dicle nin bir kolu olan Habur Çayı ise bir süre Irak da Şırnak ili (aynı zamanda Türkiye) arasında sınır oluşturur.İlin sularını toplayan Dicle ırmağının başlıca kolları Habur ve Kızılsudur.Habur çayının kolu olan Hezil çayı Irak ve Suriye sınırını çizer.İl topraklarından ve bu sulardan daha fazla yararlanmak amacıyla baraj yapılmasına karar alınmıştır.Baraj projesi GAP a dahildir