Gümüşhane'deki Kiliseler
Şiran İlçesi Çakırkaya Köyü Kozağaç Mevkiinde bulunan Çakırkaya Kilisesi Kaya Kütlesinin gayet itinalı bir işcilikle oyulması suretiyle meydana getirilmiştir. Doğu-Batı istikametinde sıra destek sütunuyla üç nefe ayrılmıştır. Payeler arasında kalan dört sütunun meydana getirdiği kare bölümü örten kubbeli tonoz pandantifli olarak kullanılmıştır. Ana ve yan apsislerde nişleri bulunan kilisenin batı duvarındaki iki sıra niş dizisi ise ahşap bir galerinin daha önceleri var olduğunun izlenimini v
İl merkezine 15 km. uzaklıktaki Olucak köyündedir. Olucak (İmera) köyü eski yerleşimdir. Manastır, yerleşim yerinde günümüze en sağlam gelen yapılardan biridir. köye hâkim geniş bir alana yapılmıştır. Bahçe duvarının kuzey bölümünde şapel ve bir kaç odacık bulunmaktadır. Yazıtında 1350 tarihinde yaptırıldığı belirtilmekle birlikte 19. yüzyıl içinde onarım gördüğü sanılmaktadır.
Merkez ilçede, İşhanlı Mahallesi’nin merkezinde yer almaktadır. Planı kareye yakındır. Üç nefli olup, geleneksel plan uygulanmıştır. İşhanlı Kilisesi 19. yüzyılda, Geç Bizans Devri mimarisine göre yapılmış olup bazilikal planlıdır.
Merkez Dumanlı Köyü Köyünde bulunan Kilise Santa yerleşiminin en alt kesimindedir. Bazilikal dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir. Orta nef yan neflerden daha geniş ve yüksektir. Tek girişi batıdan sağlanmış olup, girişin üzeri yuvarlak kemerlidir. Neflerini dikine geçen beşik tonozun kuzey bölümü sağlamdır.
Merkez Dumanlı Köyü Köyünde bulunan Kilise Santa yerleşiminin en alt kesimindedir. Bazilikal dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir. Orta nef yan neflerden daha geniş ve yüksektir. Tek girişi batıdan sağlanmış olup, girişin üzeri yuvarlak kemerlidir. Neflerini dikine geçen beşik tonozun kuzey bölümü sağlamdır.
Yapı, Torul İlçesi Cebeli Köyü, Karaca (Masura) mahallesindedir. Dikdörtgen bir alan üzerine tek nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir. Batı açılan tek girişi vardır. Girişin üzerinde yuvarlak kemerli bir alınlık yer almakta ve içerisi boş bulunmaktadır. Doğu cephesindeki apsis beş genli yapılmış, içten yuvarlak tarzda düzenlenmiştir. İki mazgal penceresi mevcuttur.
Yapı, Torul İlçesi Arpalı Köyünde bulunmaktadır. Dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir. Batıdan sağlanan tek girişi vardır. Giriş kapısının üstünde yuvarlak kemerli alınlığın üzerinde 1865 tarihli kitabesi vardır. Günümüzde cami olarak kullanılan eserin apsis pastaporion hücreleri yıkılmıştır. Kilise çevre duvarlarla çevrili olup, girişi kare planı üzerine altıgen bir geçişle altı sütun üzerine bir çan kulesi ile sağlanmaktadır.
Şiran İçlisi Çevrepınar Köyündedir. Şiran-Gümüşhane yolunun batısında 12.5 eninde 10 metre boyunda 4 ana sütun üzerine oturtulmuş, ana kubbede buna bağlı küçük sütunlar ile 6 adet kubbesi bulunmaktadır.Sütün başlıkları geometrik desenlerle şekillendirilmiş sütunlar kurşun eritilerek üst,üste konulmuştur.Yapının ses yankısının sağlanması için ana kubbede karşılıklı küpler konularak ses dizaynı sağlanmaya çalışılmıştır.
Çakallı (Yaylaköy) yerleşim yerinin merkezinde yer almaktadır. Kilise üç nefli ve bazilika planlıdır. Kilisenin ana taşıyıcı duvarları genelde sağlamdır. Örtüsü tamamen yıkılmıştır. İki girişten biri batıda diğeri ise kuzeydedir. Işıklandırma dengeli bir biçimde yan duvarlar ve apsislere yerleştirilmiş pencerelerle sağlanmıştır. Köşelerde yontu taşı kullanılmıştır.