Elazığ'daki İnanç Turizmi Merkezleri
Selçuklu hükümdarlarından IV. Kılıçarslan’ın oğlu, III. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında H. 678 yılında inşa edilmiştir. Minaresi dıştan türbe ile mescidin tam orta kısmına gelen bölümde yapılmıştır. Kapısı mescidin içindedir. Kaidesi alttan beş sıra taş üstünde alçı ve sıva izi görülen ve hemen hiçbir Selçuklu Mescidinde bulunmayan, emsalsiz sırça bordürlüdür.
En eski Süryani kiliselerindendir. Harput Kalesi’nin sol kesiminde, alttaki yamaçta, kayalara kurulmuş dikdörtgen planlı kilisenin bir duvarını kayalar oluşturmaktadır. Dışarı taşkın olan apsisin önü yarım kubbeli, diğer bölümü tonozlarla örtülüdür. Kiliseden kaleye giden gizli yollar vardır. Mardin’deki Süryani Metropolitliği’nin kayıtlarına göre 1779 ve 1845’te onarılmıştır.
Harput’ta bulunan Osmanlı dönemi yapıtlarındandır. Çarsancak beylerinden Osman Ağa’nın yaptırdığı sanılmaktadır. Yazıtları okunamamakta olan cami kare planlıdır. Kubbeye geçiş tromplarladır. Mihrabı yalın bir niş biçimindedir. Ahşap mihrap Ulu Cami’den getirilmiştir. Minare gövdesi kalın ve uzundur.
Harput’ta, Keşoğlu Meydanı’ndan Kazı Bahçesi’ne giden yoldadır. 12. yüzyıl ortalarında, Artuklu hükümdarı Fahreddin Karaaslan döneminde yapılmıştır. Ancak plan ve mimarisiyle bu dönem camilerinden ayrılır. Yapıda, İran-Selçuklu cami plan ve formu Anadolu özellikleriyle kaynaştırılmıştır. Harput ve çevresinin en eski yapıtlarındandır. Dikdörtgen planlı, dışa kapalı görünümlü, kalın duvarlıdır.
Harput’a girişte ana yolun solunda yer alan cami’nin kubbesi restore edilmiş olup, zarif minaresi ayaktadır. Minare kare kaideli ve sekizgen gövdelidir.
Harput’ta Kitapçıgil parkının girişinde bulunan camide çeşitli yapı devirlerinin izleri görülmektedir.
Sara Hatun Mahallesi’ndedir. 15. yüzyılda Akkoyunlu Sultanı Uzun Hasan’ın annesi Sara Hatun’un ahşap olarak yaptırdığı sanılmaktadır. Yapıyı 1585’te III. Murat döneminde Hacı Mustafa onartmıştır. 1843’te Abdülmecit dönemindeyse, Harput Müftüsü Hacı Ahmet Efendi yeniden yaptırmıştır. Son cemaat yerinin sağında bulunan minare, 1898’de eklenmiştir. Bu onarım ve yenilemelerle yapı özgün biçimini yitirmiştir.
Harput'a 2 Km. uzaklıkta olup, kaya üzerine inşa edilmiş türbenin yanında mescidi bulunmaktadır. Türbe altıgen planlı, üst kısmı sonradan yapılmış, yalnız cenazelik kısmı mevcuttur. İçinde büyük bir sanduka bulunmaktadır.
Harput’ta bulunan tek Ahi yapısıdır. Ahi örgütünün Harput’ta da varlığını göstermesi yönünden önemlidir. Yıkık olan yazıtına göre, 1185’te yaptırılmıştır. Dörtgen planlıdır. Mihrabı yarım bir niş biçimindedir. Kubbeli türbede, mescidi yaptıran Ahi Musa Hervi (Herdi) yatmaktadır. Yıkık durumdadır.
Günümüzde yalnızca taç kapı kalmıştır. Selçuklu ya da Artuklu yapısı olduğu sanılmaktadır. Giriş bölümü Selçuklu üslubunda stalaktitlerle işlenmiştir. Yıkık durumdadır. Eyvan kemerleri üzerinde iki yanda birer aslan kabartmasının izleri vardır. Yalnız eyvanlı portali ayaktadır.
Harput'ta kaleye giden yolun solunda bulunan türbe, sekizgen planlı olup, kesme taşlardan yapılmış kaide kısmı vardır. İki katlı anıtsal bir yapı olduğu bilinen türbenin üst örtü sistemi sonradan yapılmıştır. İçerisinde Mansur Baba, zevcesi, oğlu ve kızına ait olduğu bilinen dört sanduka bulunan türbenin Artukoğulları devrine ait olduğu ihtimali kuvvetlidir.