Theotokos Manastır Kilisesi
Gemlik Kurşunlu’daki Theodokos Manastır Kilisesi’nin kitabesi günümüze gelememiştir. Bununla beraber, bu manastırın Bizans İmparatoru I. Manuel Komnenos (1143-1180) döneminde Nikephoros Mystikos tarafından onarılmış ve genişletilmiştir. Manastır Bizans kaynaklarına göre IX. yüzyılda yapılmış, XI. yüzyılda da önem kazanmıştır. Osmanlıların yöreyi ele geçirmesinden sonra önemini yitirmiştir. Ancak 1652 yılından sonra bazı belgelerden öğrenildiğine göre yeniden kullanılmıştır. XIX. yüzyılda Kurşunlu’yu ziyaret eden araştırmacılar bu kilisenin Aziz Aberkios’a ithaf edildiğini belirtmişlerdir.
Kilise doğu-batı doğrultusunda uzanan dikdörtgen planlı, tek nefli bir yapıdır. Naos, narteks, bema ve dışa taşkın pastoforium (absid ve çevresi) ‘dan meydana gelmiştir. Narteks kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, üzeri çapraz tonozla örtülmüştür. Çift kemerli kapılarla dışarıya, doğuda da naosa açılır. Naos payeler üzerine oturtulmuş pandantifli bir kubbe ile örtülüdür. Naos hem batı duvarındaki kapı ile nartekse, hem de kuzey ve güney duvarlarındaki kapılarla dışa açılmaktadır. Kilisenin doğusunda dikdörtgen planlı bema ve içeriden yuvarlak, dışarıdan da beş cepheli apsidi bulunmaktadır. Beşik tonozla örtülü olan bemanın kuzey ve güney duvarlarında yuvarlak nişler içerisinde pastoforium hücrelerine geçiş kapıları bulunmaktadır.
Kilisenin kuzey cephesi iki basamaklı yuvarlak bir kemer içerisine alınmıştır. Bunun üzerinde biri büyük, iki yanında da küçük çift kemerli yuvarlak pencereleri vardır. Güney cephesi kuzey cephesine benzemektedir. Doğu cephesinde bulunan apsidin cephesi yıkılmıştır. Burada yalnızca pencerelerin yuvarlak kemer başlangıçları görülmektedir.
Kilisenin duvarları üç veya beş sıra tuğla ve bir sıra kaba yontma taş ile örülmüştür. Örtü sistemleri, kapı, pencere ve niş kemerleri tuğladandır. Apsid yarım kubbesi de yatay ve dikey dizilmiş tuğla dizileri ile örülmüştür.
Kilise doğu-batı doğrultusunda uzanan dikdörtgen planlı, tek nefli bir yapıdır. Naos, narteks, bema ve dışa taşkın pastoforium (absid ve çevresi) ‘dan meydana gelmiştir. Narteks kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, üzeri çapraz tonozla örtülmüştür. Çift kemerli kapılarla dışarıya, doğuda da naosa açılır. Naos payeler üzerine oturtulmuş pandantifli bir kubbe ile örtülüdür. Naos hem batı duvarındaki kapı ile nartekse, hem de kuzey ve güney duvarlarındaki kapılarla dışa açılmaktadır. Kilisenin doğusunda dikdörtgen planlı bema ve içeriden yuvarlak, dışarıdan da beş cepheli apsidi bulunmaktadır. Beşik tonozla örtülü olan bemanın kuzey ve güney duvarlarında yuvarlak nişler içerisinde pastoforium hücrelerine geçiş kapıları bulunmaktadır.
Kilisenin kuzey cephesi iki basamaklı yuvarlak bir kemer içerisine alınmıştır. Bunun üzerinde biri büyük, iki yanında da küçük çift kemerli yuvarlak pencereleri vardır. Güney cephesi kuzey cephesine benzemektedir. Doğu cephesinde bulunan apsidin cephesi yıkılmıştır. Burada yalnızca pencerelerin yuvarlak kemer başlangıçları görülmektedir.
Kilisenin duvarları üç veya beş sıra tuğla ve bir sıra kaba yontma taş ile örülmüştür. Örtü sistemleri, kapı, pencere ve niş kemerleri tuğladandır. Apsid yarım kubbesi de yatay ve dikey dizilmiş tuğla dizileri ile örülmüştür.